رویکرد زمینه محور

خودتنظيمی رویکرد زمینه محور رویکردی که در آن یادگیری در رابطه با مبحث حقیقی زندگی یادگیرنده ها تنظیم و گرد آوری می گردد و یادگیرنده ها به واسطه به دست آوردن تجربه های جدید تاثیر مهم و پویا در آموختن دارد که آنها در به وجود آوردن رابطه با فضای پیرامون خویش با راهنمایی منبع هایی مانند مربیان به دانش جدیدی دست پیدا می‌کنند (احمدی، 1391).

1-1- دیدگاه زمینه محور

اخیراً در سال های گذشه یکی از خصوصیت های برنامه ریزی درسی  اهمیت ورزیدن بر بهره گیری از  زمینه ها و شیوه ها به عنوان روشی برای ارتقای درک علمی بوده است. برنامه های مبتنی بر زمینه در سطح بین المللی برای جذب دانش آموزان از طریق پیوند بین علوم سنتی و دنیای واقعی اعمال می شود.

رویکرد مبتنی بر زمینه یکی از مبتکرانه‌ترین و محبوب‌ترین رویکردها است که به عنوان سنگ بنای برنامه درسی در بسیاری از کشورها مانند هلند، ایالات متحده، آلمان، بریتانیا، کانادا و استرالیا استفاده می‌شود.

بر اساس تئوری این رویکرد، یادگیری تنها زمانی اتفاق می افتد که دانش آموزان اطلاعات یا علوم جدید را به گونه ای تجزیه و تحلیل کنند که خاطرات، تجربیات و واکنش های درونی آنها را به چارچوب یا منابع آنها مرتبط کند (تورال، 2013).

راهبرد‌‌های یادگیری­شناختی افراد به شش دسته اساسی زیر طبقه­ بندی می‌شوند:

1-راهبرد تمرین ذهنی[1]: در این عملیات، افراد در زمینه­ هایی مانند مکررخوانی، تکرار مطالب کلیدی، مکررنویسی، خط کشیدن زیر متن، علامت­گذاری و حاشیه­نویسی مطالب فعال هستند.

2-راهبرد توسعه معنایی[2]: در این عملیات، فعالیت‌‌‌های افراد در زمینه­هایی مانند خلاصه کردن مطالب به زبان خود، تصویرسازی ذهنی، به کار گرفتن مطالب آموخته شده و آموزش آن به سایرین و تحلیل روابط مطالب پیچیده است.

3-راهبرد سازمان دهی[3]: در این عملیات، فعالیت‌‌‌های افراد شامل طبقه­ بندی اطلاعات جدید، تبدیل متن مطالب به طرح، تهیه فهرست مطالب، به کارگیری طرح درختی برای خلاصه کردن مطالب و نمایش روابط بین آنها و استفاده از نمودارها برای تفسیر مطالب دشوار می‌‌باشد.

4- راهبرد برنامه­ریزی[4]: در این عملیات افراد در جستجوی تعیین اهدف مطالعه، تعیین سرعت و پیش‌بینی زمان موردنیاز برای مطالعه و تحلیل نحوه مواجهه با موضوع آموخته شده هستند.

5- راهبرد کنترل و نظارت[5]: در این قسمت، به ارزشیابی میزان پیشرفت و نظارت افراد در توجه به هنگام بررسی­ها و مطالعه اشاره دارد.

خودتنظیمی

به فکرها و احساس ها و عمل هایی که به وسیله دانش آموز صورت می گیرد خود تنظیمی می گویند که بعد از آن ارزیابی می گردد و به وسیله دانش آموزان   در طی زمان  جهت  دستیابی به اهداف تعدیل می‌‌شود (گیلبرت، 2016؛ به نقل از مشهدی، 1390).

1-1- تعريف يادگيري خودتنظيم

این اصطلاح به معنای این می باشد  که یاد گیرنده  مهارتهایی را  به منظور  طراحی، نظارت  و هدایت  پروسه  یادگیری که می خواهد یاد بگیرد و ارزیابی و تفکر در مورد کل فرآیند یادگیری به دست می آورد (بری، 2019).

به عبارت دیگر این اصطلاح  در یادگیری به معنای این می باشد که از قدرت یاد گیرنده ها   برای فهم و نظارت بر یادگیری خود که برای موفقیت در برنامه درسی خیلی ارزش دارد  بهره گیرند و آنها را به فراگیران  اثر گذار و سازنده تبدیل می کند.

با توجه به تعاریف فوق می توان نتیجه گرفت که راهبرد یادگیری خودتنظیمی می تواند به دانش آموزان بیاموزد که رفتارهای آنها قابل یادگیری است و می توانند تأثیرات رفتاری آنها را بررسی کنند و محیط های یادگیری خود را به گونه ای سازماندهی کنند که رفتارها و کوشش های آنها اثرگذار تر باشد (زيمرمن، 2003).

1-2- استراتژی های يادگيري خودتنظيم

این استراتژی ها در بر گیرنده  استراتژی های  شناختی و فراشناختی است. در واقع این نوع یادگیری مبتنی بر راهبردها و مهارت های شناختی و فراشناختی است.

راهكارهاي پيشنهادي براي به كارگيري راهبرد يادگيري خودتنظيمی

1- متخصصان برنامه‌‌ريزي درسي و نويسندگان كتاب­هاي درسي، با آگاهي از مباني نظري و تجربي در روش يادگيري خودتنظيم، محتواي كتاب­هاي درسي را به­گونه­اي تنظیم كنند كه يادگيري از طريق اين راهبرد جديد قابل آموزش و يادگيري باشد.

2-راهبرد يادگيري خودتنظيم در برنامه‌‌‌‌های درسي دورۀ تربيت معلم، براي آشنايي هرچه بيشتر معلمان گنجانده شود. كتاب­هاي درسي را به گونه­اي سازماندهي كنند كه يادگيري از طريق اين راهبرد جديد قابل آموزش و يادگيري باشد.

3-مدرسان هنگام به كارگيري راهبرد يادگيري خودتنظيم، از صحبت كردن زياد دوری کنند و اجازه بدهند دانش‌آموزان زمان بيشتري از وقت كلاس را فعال باشند. در حقیقت، طبق تحقيقات و نظر متخصصان، بهتر است مدرسان هنگام آموزش اجرا و به كارگيري اين راهبرد، تنها 20 درصد از وقت كلاس را به خود و 80 درصد از وقت را به فعاليت دانش‌آموزان اختصاص دهند.

4-مشاوران مدارس در به كارگيري و اجراي راهبرد يادگيري خودتنظيم، مدرسان و دانش‌آموزان را راهنمايي و زمينه‌‌‌‌های اجراي آن را فراهم كنند.

5-مشاوران در مشاوره‌ها و برنامه­ريزي‌‌‌‌های تحصيلي، اين راهبرد يادگيري را به مراجعان دانش‌آموز خود آموزش و نحوۀ استفاده به كارگيري آن را توضيح دهند.

تاریخچه و پیشینه نظری مفهوم خود تنظیمی

در تاریخ روانشناسی می توان نظریه ها و تحقیقات مختلفی را در مورد مفهوم خودتنظیمی مشاهده کرد. ارسطو معتقد بود که انسان با تفکر می تواند در فعالیت ها به موفقیت بیشتری دست یابد.

ویلیام جیمز (2000) با قرار دادن مفهوم اراده در مرکز نظریه خود، زمینه را برای توسعه نظریه خودتنظیمی فراهم کرد.

جیمز با استفاده از مثال بلند شدن از رختخواب گرم در یک روز سرد زمستانی نشان داد که قدرت اراده فرد را قادر می‌سازد تا وظایف خود را انجام دهد و موفقیت‌های بیشتری در زندگی به دست آورد.

با توسعه رشته های روانشناسی، مفهوم اراده به بخش مهمی از نظریه های روانشناسی تبدیل شده و زمینه را برای جلب توجه به مفهوم خودتنظیمی فراهم می کند. نظریه شناختی بخش مهم دیگری از نظریه خود تنظیمی را تشکیل می دهد که بر آگاهی از افکار و جریان یادگیری تأکید دارد. راتر در مکتب نظری نظریه یادگیری اجتماعی را مطرح کرد.

بندورا (1997) به طور مستقیم در مورد مفاهیم خودکارآمدی و خودتنظیمی به نقل از کلیری (۲۰۰۹)، در نظریه شناختی اجتماعی خود صحبت کرد.

یکی از مفاهیم کلیدی نظریه بندورا، توانایی افراد برای پردازش فعال اطلاعات و هدایت رفتار بر اساس آن تحت عنوان خود تنظیمی است. نظریه اجتماعی-شناختی یادگیری اساس توسعه ایده خودپنداره را تشکیل داد که بعداً به خود تنظیمی تبدیل شد.

خودپنداره به چگونگی بیدار شدن، سازماندهی و تنظیم یک فرد در افکار و رفتارهای خود می پردازد. خودپنداره متشکل از مولفه های مختلفی مانند عزت نفس، ادراک از خود و خودکارآمدی است و در آن زمان خودتنظیمی به عنوان یکی از ویژگی هایی که رفتار فردی را کنترل یا تغییر می دهد در نظر گرفته می شد (بادریان، 1396).

 نظریه‌‌‌های یادگیری خودتنظیمی

1-3-1- نظریه‌‌‌های کنشگر

دیدگاه‌‌های کنشگر دربارة یادگیری خودتنظیمی ‌‌نظریه­پردازان کنشگر بیان می‌‌کنند که پاسخ‌‌های خودگردانی باید به محرک تقویت­کنندة بیرونی متصل شوند، چرا که پاسخ‌‌‌های خودگردانی در حقیقت حلقه‌هایی هستند که برای به دست آوردن تقویت به یکدیگر متصل می‌شوند،

بنابراین اگر خود تقویتی به شکل زنگ تفریح به دانشجويان در کسب مؤفقیتشان در آزمون کمک کند، زنگ تفریح ادامه پیدا می‌‌کند و اگر سبب بهبود عملکرد در آزمون نشود، این خود تقویتی متوقف خواهد شد.

تصمیم­گیری برای خودگردانی به‌اندازه نسبی پاداش‌‌های فردی فوری و تعویقی و فاصله زمانی بین آنها بستگی دارد. مدل‌‌های کنشگر، دانشجويان را برای گزینش اهداف رفتاری که مؤفقیت تحصبلی را بهبود می‌‌بخشد، از قبیل افزایش توجه کلاسی، افزایش دقت، مشاهده نظام­مند و ثبت کردن آن و سنجش پیشرفت خود و رعایت تناسب میان پاداش و میزان به دست آمدن هدف، تربیت می‌‌کند.

پژوهشگران به اهمیت خودنظارتی یا ثبت شخصی در خود گردان شدن یادگیرنده تأکید می‌‌کنند.

چون خودآگاهی بطور مستقیم قابل مشاهده نیست به همین دلیل محققین، پژوهشگر آن را از طریق نتایج خودواکنشی مورد مشاهده و بررسی قرار می‌‌دهند. این نظریه‌ها بر خودنظارتی، خودآموزشی و خودتقویتی تأکید می‌‌کنند.

پژوهشگران به مباحث رشدی خودگردانی توجه نسبتاً کمی‌‌‌‌ دارند ولی در عوض به نقش عوامل بیرونی در یادگیری خودگردان تأکید می‌‌ورزند.

روش‌‌های آموزش کلیدی که آنها در آموزش خود بکار می‌‌برند عبارتند از الگودهی، آموزش کلامی‌‌‌‌ و تقویت. به نظر محققان عامل کلیدی سوق دادن به خودگردانی یادگیری، حضور مؤثر الگوها و وابستگی‌‌‌های بیرونی برای پاسخ‌‌‌های خودگردانی است (لورا، 2012).

خوداثربخشی

خوداثربخشی یعنی عقیده و نگرش فرد از قابیلیت های خوش به منظور انجام دادن یک کار به خصوص . و از دیدگاه تئوری پردازان شناختی و اجتماعی این مفهوم به معنی نگرش های اشخاص درباره قابلیت هایشان در قیاس به انجام کارهای خاص می باشد  (بندورا، 1999).

1-1- مفهوم خوداثربخشی

خودکارآمدی به این معنی است که فرد از طریق موفقیت مورد انتظار در یک کار یا از طریق فعالیت های فردی به یک نتیجه ارزشمند دست می یابد. بنابراین، این یک فرآیند ذهنی است که شامل تعریف هدف، برآورد تلاش و توانایی های لازم برای رسیدن به آن هدف و پیش بینی نتیجه است.

به عقیده بندورا، خودکارآمدی اثربخشی انتظارات فرد از موفقیت در کار یا دستیابی به نتایج ارزشمند از طریق فعالیت های فردی است.

بنابراین، این یک فرآیند ذهنی است که شامل تعریف هدف، برآورد تلاش و توانایی های لازم برای رسیدن به آن هدف و پیش بینی نتیجه است. خودکارآمدی درجاتی از کنترل بر افکار، احساسات و اعمال افراد است.

به عبارت دیگر، باور افراد در مورد توانایی های خود و نتایج تلاش آنها بر نحوه رفتار آنها تأثیر می گذارد.

تعجب آور نیست که بسیاری از مطالعات نشان می دهند که خودکارآمدی بر انگیزه، تحصیلات و موفقیت تحصیلی افراد تأثیر می گذارد. به گفته او و فرومن[1]، اثربخشی عبارت است از باور فرد به اینکه می تواند رفتار خاصی را انجام دهد. (صبوری و فیروزجائیان، 1397).

1-2- نظریه‌‌‌های خود اثربخشی

2-13-1-نظریه باندورا

بندورا برای اولین بار نظریه کارایی را در سال 1977 در مقاله ای با عنوان “کارایی: به سوی نظریه های یکپارچه تغییر رفتار” ارائه کرد. او نظریه خود را مبتنی بر رویکرد شناختی به عمل است. به گفته وی، رویکرد سنتی فرض می‌کرد که رفتار تحت تأثیر مستقیم محرک‌های اطراف رخ می‌دهد.

در اینجا پاسخ ها بدون دخالت آگاهانه شرکت کنندگان مشخص می شود. اما شواهد تجربی رویکردهای نظری را تغییر داده است که در آن رفتار اکتسابی و تنظیم می شود.

فرمول‌بندی‌های نظری با تأکید بر مکانیسم‌های محیطی به دنبال ارائه نظریه‌های شناختی جهت‌گیری هستند که رفتار را از نظر پردازش مستقیم، جانشین‌ها و منابع نمادین اطلاعات توضیح می‌دهند.

فرآیندهای شناختی نقش مهمی در کسب و حفظ الگوهای رفتاری جدید دارند. یادگیری از پیامدهای یک پاسخ معمولاً به عنوان یک فرآیند شناختی درک می شود.

بر اساس یک رویکرد شناختی، یادگیری از نتایج متفاوت تنها یک نمونه از یادگیری مشاهده ای است.

در اینجا رفتار مناسب به تدریج با مشاهده تأثیرات اعمال خود به جای اعمال دیگران ساخته می شود. برخلاف دیدگاه رایج که رفتار با پیامدهای فوری کنترل می شود، رفتار به جای تأثیرات فوری، با پیامدهای شدید مرتبط است. آنچه در اینجا مهم است نقش شناخت در اکتساب و تنظیم رفتار است.

انگیزه، در درجه اول به فعالیت و تداوم رفتاری مربوط می شود، تا حدی مبتنی بر فعالیت شناختی است.

از طریق بازنمایی شناختی نتایج آینده، افراد می توانند محرک های رفتاری جدیدی ایجاد کنند. از این میان، خودکارآمدی به عنوان یک چارچوب نظری جدید، نقش کلیدی در تحلیل تغییرات رفتاری دارد (صبوری و فیروزجائیان، 1397).

[1] Owen & froman

1-1- پیشینه پژوهش

1-1-1- پیشینه پژوهش داخلی

در بخش داخلی مقالات زیر درخصوص موضوع پژوهش یافت شد:

• ثابتی­راد (1398) وی در تحقیق خود با عنوان تأثیر آموزش علوم تجربی مبتنی بر رویکرد میدانی بر پیشرفت تحصیلی و علاقه دانش‌آموزان مقطع ابتدایی به دوره‌های تحصیلی خود، بیان کرد:
• باید به این گونه برنامه‌ها فضای بیشتری در کلاس داده شود. توصیه می شود مراکز آموزشی حتی الامکان به استفاده از رویکرد زمینه محور توجه ویژه داشته باشند و ابزار و امکانات این روش در اختیار مدارس و معلمان قرار گیرد.
• ضمناً پیشنهاد می شود این مؤسسه برای تحقیق در مورد راهبردهای تدریس در مراکز آموزشی با پژوهشگران همکاری کرده و فرصت های لازم را برای این افراد فراهم کند.
• سعادت امینی (1397) در تحقیقی با عنوان «بررسی تأثیر آموزش مفاهیم مغناطیسی با رویکرد زمینه محور بر سطح یادگیری دانش آموزان» گفت: بین پیشرفت تحصیلی، مهارت های حل مسئله و حافظه تفاوت معناداری وجود دارد.
• حفظ دانش آموزان در دو گروه. بررسی داده های به دست آمده از پرسشنامه تغییر نگرش نشان می دهد که روش تدریس فیزیک با رویکرد زمینه محور باعث بهبود نگرش دانش آموزان نسبت به فیزیک شده است. …

1-1-1- پیشینه پژوهش خارجی

• پیترمن (2018) یک مطالعه اثربخشی برنامه های درسی شیمی مبتنی بر حوزه را بررسی کرد.
• نتیجه این تحقیق اثربخشی بالای برنامه درسی مبتنی بر شیمی در افزایش سواد علمی دانش آموزان، ارتقای رشد تحصیلی، افزایش انگیزه برای مطالعه عمیق تر شیمی، به کارگیری آموخته های آموخته شده در زندگی روزمره و تصمیم گیری های شخصی و ایجاد دستاوردهای مثبت است.
• . نگرش به علم شیمی بر حل مشکلات اجتماعی (از جمله آلودگی آب و هوا، اثرات گلخانه ای، تغذیه سالم، بهداشت عمومی، سلامت، بازیابی انرژی، تامین انرژی و غیره) تاکید دارد.
• نانتینگ و دموث، 2007; کینگ، 2007 و محافی نتایج این مطالعه را در مطالعات خود در سال 2004 تایید کردند.
• آنگالچ (2018) در تحقیق خود تحت عنوان رابطه آموزش زمینه‌محور و سبک‌‌‌های یادگیری دریافت آموزش زمینه‌محور می‌‌تواند سبک‌‌‌های یادگیری را پیش­بینی کند.
• هولمن و پیلینگ (2017) آنها همچنین در مطالعه ای نشان دادند که آموزش میدانی ترمودینامیک شیمی باعث افزایش علاقه دانش آموزان به شیمی شد.
• نخله، بانس و اسکوارتز (2017)، هنگام بررسی اثربخشی برنامه درسی شیمی مشاهده کردند که اجرای این برنامه علاوه بر افزایش انگیزه دانش آموزان برای مطالعه شیمی، بر باورها و نگرش آنها نسبت به این علم تأثیر گذاشته است. اکثر دانش آموزان به آن اعتقاد داشتند. شیمی نقش مهم و تعیین کننده ای در تصمیم گیری های جامعه، صنعت، اشتغال زایی، رفاه و زندگی دارد.